Người thẩm định: Trưởng tiểu ban chẩn đoán hình ảnh
Người phê duyệt: Phùng Nam Lâm
Ngày phát hành:  10/06/2020                Ngày hiệu chỉnh:20/01/2020

1. Mục đích

• Hướng dẫn quy trình kỹ thuật chụp x-quang niệu đạo – bàng quang ngược dòng cho kỹ thuật viên chẩn đoán hình ảnh.
• Đảm bảo thống nhất quy trình chụp x-quang niệu đạo – bàng quang ngược dòng trong toàn bệnh viện.

2. Đối tượng thực hiện

• Bác sĩ và kỹ thuật viên chẩn đoán hình ảnh.
• Các khoa phòng/bộ phận liên quan trong bệnh viện.

3. Định nghĩa chụp x-quang niệu đạo – bàng quang ngược dòng

• Chụp x-quang niệu đạo – bàng quang ngược dòng là kỹ thuật khảo sát hình thái và chức năng bài xuất nước tiểu của đường dẫn niệu thấp nam giới, bằng cách bơm thuốc cản quang i-ốt tan trong nước qua dụng cụ đưa vào niệu đạo. Kỹ thuật gồm hai thì: Thì ngược dòng và thì đi tiểu.

4. Quy định chung

4.1. Chỉ định

• Chụp niệu đạo bàng quang ngược dòng chỉ định trong các bất thường về hình thái bàng quang, niệu đạo nam; chức năng bài xuất nước tiểu bàng quang, niệu đạo.
• Túi thừa, u, lao, vỡ bàng quang, bàng quang thần kinh
• Hẹp, túi thừa, rò niệu đạo
• Trào ngược bàng quang niệu quản

4.2. Chống chỉ định

• Đang nhiễm khuẩn tiết niệu.
• Nếu nghi ngờ phải xét nghiệm nước tiểu.

5. Chuẩn bị

5.1. Dụng cụ

• Máy chụp X quang tăng sáng truyền hình
• Phim, cát – xét, hệ thống lưu trữ hình ảnh

5.2. Vật tư tiêu hao

• Bơm tiêm 10ml, 20ml. Kim tiêm 18-20G
• Thuốc cản quang Iodine tan trong nước
• Dung dịch sát khuẩn da, niêm mạc
• Nước cất hoặc nước muối sinh lý
• Găng tay, mũ, khẩu trang phẫu thuật
• Bộ khay quả đậu, kẹp phẫu thuật. Bông, gạc phẫu thuật.
• Hộp thuốc và dụng cụ cấp cứu tai biến thuốc cản quang.
• Ống thông Foley. Bô đi tiểu loại nam giới và loại nữ giới.

5.3. Người bệnh

• Chuẩn bị tâm lý tốt.
• Đi tiểu trước khi lên bàn chụp phim.
• Thụt tháo phân trước khi chụp niệu đạo bàng quang ngược dòng.

5.4. Phiếu xét nghiệm

• Các xét nghiệm cơ bản. Nghi ngờ nhiễm khuẩn phải xét nghiệm nước tiểu.

6. Các bước tiến hành

• Phim hệ tiết niệu không chuẩn bị: Chụp phim sau khi đi tiểu.

6.1. Đặt ống thẳng

• Sát khuẩn lỗ sáo, dụng cụ vô khuẩn, rửa tay, mang găng vô khuẩn.
• Đẩy khí ra khỏi ống thông hoặc dụng cụ.
• Người bệnh nằm ngửa.
• Bóng cao su của ống thông đưa vào niệu đạo trước, cách hố thuyền 2-3 cm. Bơm phồng bóng cao su bằng nước muối sinh lý (2-3ml), bơm từ từ và theo dõi phản ứng của người bệnh hoặc dùng dụng cụ gắn trực tiếp với bơm tiêm và đưa vào bít kín lỗ sáo.

6.2. Bơm thuốc cản quang

• Có thể cho truyền thuốc cản quang hoặc bơm trực tiếp bằng bơm tiêm, vừa bơm vừa kéo nhẹ niệu đạo.
• Theo dõi dưới màn tăng sáng. Ngừng đưa thuốc cản quang nếu người bệnh có cảm giác đau nhiều, người bệnh phản đối hay thoát thuốc cản quang ra ngoài thành niệu đạo.
• Bơm từ đầu 60-100ml thuốc cản quang.
• Phản ứng co thắt của cơ vòng ở niệu đạo sau có thể xảy ra: Bảo người bệnh thở sâu hoặc thử đi tiểu.
• Chụp trong lúc bơm, người bệnh nín thở, chụp phim thẳng và phim chếch.

6.3. Chụp bàng quang

• Chụp lúc bàng quang đầy: Người bệnh có cảm giác muốn tiểu.
• Làm đầy bàng quang bằng cách cho uống nước hoặc bơm nước muối sinh lý (200ml).
• Chụp thẳng lấy hết bàng quang và hai thận tìm trào ngược.
• Chụp chếch hay nghiêng.

6.4. Chụp thì đi tiểu

• Người bệnh đứng, chụp chếch sau phải hoặc chếch sau trái.
• Dương vật nằm ngang. Tia X chiếu ngang hay chếch lên 10 độ, khu trú điểm giữa rốn và khớp mu. Chụp chếch, tối thiểu 2 phim, thấy toàn bộ niệu đạo, lỗ sáo và tia nước tiểu.

6.5. Chụp thì sau đi tiểu

• Chụp ngay sau khi người bệnh đi tiểu hết ở nhà vệ sinh
• Chụp tư thế thẳng.

7. Một số thay đổi

• Chụp thì đi tiểu đối với người bệnh nam có thể tư thế nằm.
• Người bệnh tự bơm thuốc cản quang để chụp niệu đạo: Cố định ống thông Foley đã đưa vào niệu đạo bằng băng dính. Người bệnh nằm chếch và tự bơm, tự điều chỉnh áp lực bơm; áp dụng đối với người bệnh hợp tác tốt, tăng khả năng thành công, giảm tai biến do bơm áp lực cao.

8. Nhận định kết quả

• Bàng quang bờ đều, đáy bàng quang ở sát bờ trên khớp mu
• Khảo sát khẩu kính và bờ niệu đạo. Niệu đạo nam có 4 đoạn: Đoạn tiền liệt, đoạn màng, đoạn hành và đoạn hang.
• Không có trào ngược bàng quang niệu quản thụ động và chủ động; không sa cổ bàng quang thì đi tiểu.
• Không có nước tiểu tồn lưu.

9. Tai biến và xử trí

• Không hiện hình đầy niệu đạo do co thắt cơ vòng niệu đạo.
• Đau: chuẩn bị tốt tâm lý cho người bệnh và thao tác nhẹ nhàng.
• Tổn thương niêm mạc gây trào ngược cản quang vào tĩnh mạch: Ít quan trọng.
• Chảy máu niệu đạo: Khỏi khi người bệnh nằm nghỉ.
• Nhiễm trùng là tai biến quan trọng, có thể xảy ra ngay cả khi sát khuẩn cẩn thận.

10. Chuyển ảnh lên hệ thống PACS

Lựa chọn các ảnh đạt tiêu chuẩn và chuyển toàn bộ lên hệ thống.

11. Vệ sinh

Vệ sinh phòng chụp, máy chụp và các dụng cụ. 

12. Ghi hồ sơ bệnh án

Ghi nhận đã thực hiện trên phiếu chụp.    Tài liệu tham khảo:

• PGS.TS. Phạm Minh Thông, 2012. Kỹ thuật chụp X-quang. Hà Nội: Nhà xuất bản y học Hà Nội.
• A.S. Whitley, C.Sloane, G.Hoadley, A.D.Moore, C.W.Assop, 2005. Clark’s positioning in radiography. London: Hodder Arnold

Từ viết tắt:

• PACS: Picture archiving and communication system

Ghi chú:

• Đây là văn bản phát hành lần đầu.

Bản quyền và thương hiệu: Thông tin và hình ảnh trên website thuộc quyền sở hữu của Vinmec. Việc sao chép, sử dụng phải được Vinmec chấp thuận trước bằng văn bản. Miễn trừ trách nhiệm: Tất cả những tư liệu được cung cấp trên website này đều mang tính tham khảo. Do đó, nội dung và hình ảnh sẽ được thay đổi, cập nhật và cải tiến thường xuyên mà không phải thông báo trước. Vinmec không bảo đảm về độ chính xác cũng như sự hoàn thiện về thông tin. Chúng tôi không chịu trách nhiệm pháp lý cho những thiệt hại xuất hiện trực tiếp hay gián tiếp từ việc sử dụng hoặc hành động dựa theo những thông tin trên hoặc một số thông tin xuất hiện trên website này. Vinmec không chịu trách nhiệm pháp lý về những sai sót, lỗi chính tả… do nhập liệu cùng với những sự cố khách quan khác như: Nhiễm virus, hành vi phá hoại, ác ý… xảy ra trên website này cũng như các website liên kết, nếu có. Đường link liên kết: Vinmec sẽ không chịu trách nhiệm hay có nghĩa vụ pháp lý dưới bất kỳ hình thức nào về nội dung của những website không thuộc Vinmec được liên kết với website www.vinmec.com, bao gồm các sản phẩm, dịch vụ và những mặt hàng khác được giới thiệu thông qua những website đó

0