Điều trị gãy xương bàn ngón cái

Nhóm tác giả: 

PGS. TS. Trần Trung Dũng, ThS. BSNT. Vũ Tú Nam, BS. Hoàng Văn Ban

1. Gãy xương bàn ngón cái

Gãy xương bàn ngón cái hay gặp thứ 2 sau gãy xương bàn ngón 5, chiếm khoảng 1/4 trong tổng số các gãy xương đốt bàn. Hơn 80% gãy xương bàn ngón cái xảy ra ở nền. Cơ chế chủ yếu là lực dồn trực tiếp theo trục khi thân xương gấp một phần.

1.1. Gãy xương ngoài khớp

Thường là gãy ngang hoặc chéo. Hầu hết có thể điều trị được bằng nắn kín và bột. Một số gãy không vững cẩn nắn kín và xuyên đinh qua da là đủ. Gãy ở nền cho phép di lệch gập góc đến 30°, gãy ở thân xương cũng không cần thiết nắn chỉnh hoàn hảo về giải phẫu. Nêu ổ gãy vững sau nắn chỉnh, chỉ cần nẹp/bột ôm ngón cái 4 – 6 tuần. Nêu ổ gãy gập góc > 30°, không vững thì sau khi nắn kín, xuyên 1 đinh Kirschner qua diện gãy vào xương thang, thêm 1 đinh ngang cố định vào xương bàn đốt 2. Hiếm khi phải mổ mở. Gãy cổ gãy chỏm xương bàn ngón cái hiếm gặp, điều trị như với các xương đốt bàn khác.

1.2. Gãy nội khớp

Loại I: Gãy Bennett (gãy 2 mảnh): đường gãy tách ra 1 mảnh lớn từ nền xương bàn 1 bao gồm mặt khớp, làm trật khớp bàn – đốt 1. Đầu ngoại vi di lệch lên trên, ra ngoài và lên mặt mu do sự co kéo của cơ giạng ngón cái dài và cơ duỗi ngón cái dài. Cơ giạng ngón cái dài cũng đồng thời xoay ngửa xương bàn, cơ khép kéo chỏm xương bàn về phía lòng bàn tay. Đây là loại gãy không vững, cần mổ CRPP, CRIF hoặc ORIF.

Kỹ thuật mổ CRPP (Theo Wagner):

• Giữ cho ổ gãy không di động bằng cách kéo và ép, khoan đinh Kirschner loại 1,6 – 2 mm vào nền của xương đốt bàn, qua khớp vào đến xương thang.
• Kiểm tra qua C-arm, nếu đã găm chính xác thì cắt đinh sát da.
• Có một số trường hợp cần nhiều hơn 1 đinh Kirschner, và có thể sẽ cẩn cố định với nhiều xương của bàn tay hơn là mỗi xương thang. Không nên chỉ găm song song với ổ gãy theo mặt gan tay vì có thể sẽ không đủ vững.
• Bột tròn cẳng bàn tay, duỗi cổ tay và dạng ngón cái, để khớp liên đốt 1 -2 tự do.

Các kiểu gãy nền xương bàn ngón cái

Kỹ thuật mổ ORIF: (Theo Wagner)

• Bắt đẩu bằng 1 đường rạch từ phía mu tay của xương đốt bàn 1 và cong theo hướng vào lòng bàn tay tới nếp gấp cổ tay. Rất cẩn thận với các nhánh thần kinh đi qua khu vực này.
• Để bộc lộ ổ gãy, cắt bỏ 1 phần tổ chức dưới da từ đẩu gần của xương đốt bàn, sau đó mở bao khớp bàn-thang.
• Nắn chỉnh mặt khớp giữa 2 mảnh gãy, găm 1 đinh qua ổ gãy để cố định.
• Thông thường găm 1 đinh sẽ không đủ vững mà cần cố định thêm bằng đinh Kirschner nhỏ hơn
• Nếu không dùng đinh thì có thể dùng vít cố định loại 2,0 hoặc 2,7mm.
• Sau khi đó đóng da, bột tròn cẳng bàn tay ôm ngón cái.

Chăm sóc sau mổ: bột sẽ được tháo sau 2-3 tuần để kiểm tra vết mổ, sau đó thay bột mới và đeo tới 4 tuần sau phẫu thuật. Có thể tháo đinh Kirschner nhưng cấn bất động thêm từ 2 tới 4 tuần. Nếu cố định bằng vít thì có thể tập biên độ sau 10-14 ngày với những bệnh nhân cố định vững.

Kỹ thuật mổ gãy Bennett theo Wagner

A: Cơ chế di lệch, B: Kỹ thuật nắn và xuyên đinh. C, D, E: Đường mổ và bộc lộ F, G: Gãy Bennett trước và sau xuyên đinh

Loại 2: Gãy Rolando (gãy 3 mảnh) (bao gồm cả gãy vụn mặt khớp): Loại gãy này do một lực tác động lớn hơn gãy Bennett, diện gãy chữ “Y” hoặc chữ “T”, hoặc gãy với mảnh rời phía gan tay và mu bàn tay. Đây là loại gãy không vững, cẩn mổ CRIF hoặc ORIF thậm chí là cố định ngoài.

Kỹ thuật mổ ORIF: (Theo Foster và Hastings)

• Rạch da tương tự trong gãy Bennett. Mở rộng đường rạch dọc theo thân xương bàn 1. Bảo vệ các nhánh cảm giác của than kinh quay để tránh đau thần kinh sau này

Kỹ thuật nắn chỉnh và cố định bằng nẹp vít mini cho gãy Ronaldo kiểu T

• Nắn chỉnh 2 mảnh lớn nhất và cố định tạm thời bằng đinh Kirschner.
• Dùng nẹp chữ T hoặc chữ L nhỏ và vít 2,7mm.
• Đặt phần ngang của nẹp lên mảnh nền xương bàn.
• Trước đó, đặt 1 đinh Kirschner qua 1 trong 2 lỗ ở phần ngang của nẹp. Nếu không, đặt thêm 1 đinh Kirschner Thẳng hàng với 1 trong 2 lỗ của phần ngang của nẹp và bỏ đinh thứ nhất đí.
• Dùng mũi khoan 2mm, khoan 1 lỗ trên phần ngang của nẹp qua 2 mảnh mu tay và gan tay.
• Taro lỗ khoan bằng taro 2,7 mm.
• Khoan lại lỗ ở mảnh mu tay bằng mũi khoan 2,7 để nén ép.
• Bắt 1 vít cứng 2,7 mm có chiều dài phù hợp để nén 2 mảnh mặt mu và mặt gan.
• Lặp lại kỹ thuật trên với lỗ thứ 2 của nẹp.
• Sự chính xác của các mảnh gãy có thể thay đổi, đòi hỏi sử dụng 1 vít nén hoặc 2 vít qua các lỗ của nẹp nhằm nén ép 2 phần của diện khớp với nhau.
• Cố định phần thân xương với phấn dọc của nẹp bằng các vít 2,7 mm.
• Đóng vết mổ, băng ép và nẹp ôm ngón cái.
• Điều trị sau mổ: tệp biên độ vận động ngón sau 5-7 ngày.

0