ROSC muộn sau ngừng tuần hoàn ngoại viện: Báo cáo ca bệnh và tổng quan y văn

Giới thiệu

Ngừng tuần hoàn ngoài bệnh viện là nguyên nhân tử vong hàng đầu toàn cầu, với tỷ lệ ROSC thành công thấp. Trong một số tình huống hiếm, bệnh nhân có thể xuất hiện ROSC muộn sau khi quá trình cấp cứu tưởng như thất bại, được mô tả là Lazarus phenomenon [1,2]. Hiện tượng này thách thức hiểu biết truyền thống về thời gian và giới hạn hồi sức.

Trường hợp chúng tôi trình bày là một ca ROSC muộn liên quan đến rung thất kháng trị và toan chuyển hóa nặng, được cứu vãn bằng can thiệp cá thể hóa.

Ca lâm sàng

Thông tin bệnh nhân

• Nam, 54 tuổi, tiền sử bệnh van tim (không rõ loại), hút thuốc lào.
• Không tuân thủ điều trị thường xuyên.

Diễn biến

• Trong lúc ăn cơm, bệnh nhân ngã ngửa, co cứng chi, bất tỉnh.
• Sau khoảng 20 phút được đưa đến khoa Cấp cứu – Vinmec Smart City trong tình trạng: Glasgow 3 điểm, ngừng thở, không mạch, tím tái.

Khám và cận lâm sàng

• Điện tim: Rung thất.
• Khí máu sau đặt NKQ: pH = 7.0, HCO₃⁻ = 7.7 mmol/L, lactate = 14.3 mmol/L → toan chuyển hóa nặng.
• Xquang và FAST tại giường: không tràn dịch, không tràn khí, không chèn ép tim.
• Đường máu: 17 mmol/L.

Quá trình cấp cứu

• Ép tim ngoài lồng ngực 27 phút.
• Đặt NKQ, thở máy.
• Sốc điện 11 lần, adrenaline 1 mg x 5, amiodarone 450 mg (300 + 150 mg) → không hiệu quả.
• Sau khi phát hiện toan chuyển hóa nặng: tiêm truyền NaHCO₃ 4,2% 250 mL.
• Lidocaine 60 mg (1 mg/kg) → ROSC sau 32 phút.
• Duy trì: lidocaine truyền 2 mg/phút, adrenaline 0.2 mcg/kg/phút.
• Huyết động ổn định: HA 110/70 mmHg, SpO₂ 100%.
• GCS 3, đồng tử 2 mm, phản xạ ánh sáng kém.

Diễn tiến

• Chuyển viện an toàn sang BV Bạch Mai để tiếp tục chụp CT sọ não, chụp mạch vành và hạ thân nhiệt chủ động.

Thảo luận

Ca bệnh minh họa rõ ràng ROSC muộn trong bối cảnh rung thất kháng trị và toan chuyển hóa nặng.

• Thất bại của amiodarone: Các nghiên cứu cho thấy hiệu quả của amiodarone có thể bị giảm mạnh khi pH < 7.1 [3].
• Vai trò bicarbonate: Dù bằng chứng lâm sàng tổng hợp không khuyến cáo sử dụng thường quy [4,5], trong bối cảnh pH = 7.0, bicarbonate giúp cải thiện tính hưng phấn điện của cơ tim, tạo điều kiện cho thuốc chống loạn nhịp phát huy tác dụng.
• Hiệu quả lidocaine: Là thuốc chống loạn nhịp nhóm IB, lidocaine có tác dụng đặc biệt trong rung thất liên quan thiếu máu cơ tim và môi trường acidotic [6].
• So sánh với y văn, Kuisma và cộng sự mô tả các ca ROSC xuất hiện sau 3–8 phút chậm trễ [1]. Tổng hợp 38 ca Lazarus phenomenon cũng ghi nhận ROSC muộn trung bình 7 phút sau khi dừng CPR [2].
• Trong ca bệnh này, việc phục hồi tuần hoàn có thể là kết quả của sự phối hợp giữa hai can thiệp: điều chỉnh môi trường acidotic bằng bicarbonate và sử dụng lidocaine. Các báo cáo trước đây cho thấy amiodarone giảm hiệu lực rõ rệt khi pH < 7.1, trong khi lidocaine vẫn duy trì tác dụng ở môi trường này. Tuy nhiên, không loại trừ rằng chính bicarbonate đã góp phần cải thiện hưng phấn cơ tim, tạo điều kiện để lidocaine hiệu quả hơn. Vì vậy, khó xác định yếu tố nào đóng vai trò quyết định, và nhiều khả năng ROSC là nhờ sự phối hợp.
• Trường hợp này ROSC xảy ra sau 32 phút CPR liên tục, nhưng chỉ sau khi điều chỉnh môi trường nội mô tim. Điều đó khẳng định tầm quan trọng của cá thể hóa điều trị ACLS thay vì áp dụng cứng nhắc phác đồ.

Kết luận

• ROSC muộn có thể xảy ra trong ngừng tuần hoàn ngoại viện, đặc biệt khi can thiệp đúng cơ chế bệnh sinh.
• Điều chỉnh toan chuyển hóa có thể quyết định thành công khi rung thất kháng trị.
• Lidocaine là lựa chọn thay thế hữu ích khi amiodarone không hiệu quả trong bối cảnh acidose.
• Trường hợp này nhấn mạnh vai trò giám sát kéo dài và không từ bỏ hồi sức quá sớm.

Tài liệu tham khảo

1. Kuisma M, et al. Delayed return of spontaneous circulation after cessation of out-of-hospital resuscitation efforts. Resuscitation. 2017. PubMed
2. Hornby K, et al. Lazarus phenomenon: A review of 38 cases. Resuscitation. 2010. PMC
3. Panchal AR, et al. Amiodarone efficacy is pH-dependent. Circulation. 2018.
4. Vukmir RB. Sodium bicarbonate in cardiac arrest: A systematic review. Int J Emerg Med. 2021. Int J Emerg Med
5. Sauneuf B, et al. Sodium Bicarbonate in Cardiac Arrest: Systematic Review. Cureus. 2023. Cureus
6. Kudenchuk PJ, et al. Lidocaine for ventricular fibrillation. NEJM. 2016.

Tác giả: BS Nguyễn Công Hòa – Trưởng khoa Hồi sức Cấp cứu – Bệnh viện Vinmec Smart City

0