Nhận thức trong quá trình hồi sức tim phổi ở bệnh nhân ngừng tuần hoàn vô tâm thu: Báo cáo ca bệnh tại Bệnh viện Vinmec Smart City, Việt Nam

Đặt vấn đề

Ngừng tuần hoàn là tình trạng cấp cứu tối khẩn cấp, tỷ lệ tử vong cao. Hồi sức tim phổi (CPR) chất lượng cao có vai trò quyết định trong duy trì tưới máu não và vành cho đến khi có ROSC.

Một hiện tượng hiếm nhưng ngày càng được báo cáo là CPR-induced consciousness (CPRIC) – khi bệnh nhân có cử động hoặc nhận thức trong lúc ép tim, dù chưa có ROSC. CPRIC thường gặp ở các nhịp sốc được (rung thất, nhịp nhanh thất vô mạch), còn trong vô tâm thu thì cực kỳ hiếm.

Hiện tượng này đặt ra nhiều vấn đề: dễ nhầm với ROSC, gây khó khăn cho kíp cấp cứu, ảnh hưởng đến chất lượng CPR, và đặc biệt là những câu hỏi đạo đức nếu bệnh nhân còn nhận thức khi hồi sức.

Ca bệnh

Thông tin chung: Nữ, 62 tuổi, tiền sử chóng mặt tư thế lành tính, không tăng huyết áp, đái tháo đường hay bệnh tim mạch.

Diễn biến: Bệnh nhân đột ngột chóng mặt rồi bất tỉnh tại nhà. Tại trạm y tế: được chẩn đoán ngừng tuần hoàn, tiêm 1 mg adrenaline, ép tim cơ bản, sau đó chuyển 115 đến Vinmec Smart City (~20 phút sau ngừng).

Khám ban đầu (11:25):

• Hôn mê, Glasgow Coma Scale E1 V1 M2 = 4 điểm.
• Không bắt được mạch cảnh, không thở.
• ECG: vô tâm thu.
• Đồng tử 2 mm, phản xạ ánh sáng chậm, tím môi và đầu chi.
• Đường máu mao mạch: 7,0 mmol/L.

Cận lâm sàng:

• Siêu âm tại giường: không tràn dịch màng tim, không tràn khí màng phổi, không dấu hiệu chèn ép tim cấp.
• Xét nghiệm nhanh: Na⁺ 137 mmol/L, K⁺ 3,6 mmol/L, Cl⁻ 109 mmol/L, Hb 150 g/L, Hct 40%.
• Khí máu động mạch: pH 7,35; PaO₂ 78 mmHg; PaCO₂ 27 mmHg, HCO₃⁻ 21 mmol/L.
• Không phát hiện nguyên nhân đảo ngược (5H – 5T).

Diễn biến hồi sức:

• Ép tim nâng cao liên tục với tần số 100–120 lần/phút, độ sâu 5 cm, đảm bảo độ giãn lồng ngực.
• Đặt nội khí quản, bóp bóng 5–6 giây/nhịp.
• Trong quá trình ép tim, nhiều lần quan sát thấy bệnh nhân có cử động tay tự phát (co, gập, nâng). Không ghi nhận mở mắt hay đáp ứng lời nói.
• Adrenaline: >10 liều, dùng định kỳ.
• EtCO₂ dao động 12–25 mmHg; SpO₂ 98–100% khi ép tim hiệu quả.
• Kiểm tra ROSC mỗi 2 phút, ECG vẫn vô tâm thu.
• Sau 60 phút hồi sức không ROSC, gia đình xin ngừng hồi sức lúc 12:30.

Bàn luận

Đặc điểm nổi bật

Ca bệnh cho thấy CPRIC có thể xảy ra trong vô tâm thu – nhịp vốn tiên lượng xấu. Các cử động xảy ra khi ép tim hiệu quả, phù hợp với giả thuyết rằng ép tim tạo lưu lượng tim ~25–30% bình thường, đủ duy trì tưới máu não trên ngưỡng hoạt động vỏ não [4].

Thách thức lâm sàng

• Nhầm lẫn với ROSC: CPRIC dễ bị coi nhầm là tuần hoàn tự phát, dẫn đến ngừng CPR sai lầm.
• Ảnh hưởng chất lượng hồi sức: Vận động tay chân có thể làm gián đoạn ép tim hoặc đặt đường thở.
• Tác động tâm lý: Khi người nhà thấy bệnh nhân cử động trong lúc CPR, có thể hiểu lầm và gây hoang mang.
• Vấn đề đạo đức: Nếu CPRIC phản ánh nhận thức thật, bệnh nhân có thể trải qua đau đớn trong hồi sức.

Chiến lược xử trí

• Nhận diện chính xác: Chỉ dừng CPR khi có bằng chứng ROSC (mạch cảnh, ECG có nhịp tổ chức, EtCO₂ tăng).
• An thần: Dùng ketamine, midazolam khi vận động nhiều hoặc cản trở ép tim [5,6].
• Cố định chi: Nếu vận động mạnh, có thể cần biện pháp cố định để đảm bảo chất lượng ép tim.
• ECPR/ECMO: CPRIC có thể là dấu hiệu tiên lượng tốt (tưới máu não còn bảo tồn). Tuy nhiên, trong vô tâm thu, hiệu quả ECPR rất thấp, cần chọn lọc kỹ. Ở ca này, do thời gian ngừng kéo dài và quyết định gia đình, ECMO không được triển khai.

So sánh với y văn

• Morais (2024): bệnh nhân có cử động chi trong CPR, đạt ROSC sau đó.
• Zhou & Sun (2024): CPRIC trong rung thất, không ROSC.
• Olaussen (2017): 6 ca CPRIC tại Ý, đa số cần an thần/cố định.
• Pinto (2020): báo cáo CPRIC ở bệnh nhân cao tuổi, nhấn mạnh vai trò an thần duy trì CPR hiệu quả.

Kết luận

CPR-induced consciousness là hiện tượng hiếm gặp nhưng có ý nghĩa lâm sàng. Ca bệnh này ghi nhận CPRIC trong vô tâm thu, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nhận diện để tránh dừng CPR sai lầm. Cần cân nhắc sử dụng an thần, cố định chi, và ECPR trong những trường hợp thích hợp. Việc đào tạo nhân viên y tế và đưa CPRIC vào hướng dẫn hồi sức sẽ góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân ngừng tuần hoàn.

Một số hình ảnh và điện tim:





Tài liệu tham khảo

1. Morais DA, et al. Cardiopulmonary resuscitation-induced consciousness: case report. Int J Cardiovasc Sci. 2024.
2. Zhou X, Sun B. CPR-induced consciousness during ventricular fibrillation. Emerg Med Int. 2024; Article ID 39372548.
3. Olaussen A, et al. Six cases of CPR-induced consciousness in witnessed cardiac arrest. Ital J Emerg Med. 2017.
4. Gray R. Awareness during CPR: physiological considerations. Crit Care Resusc. 2018;20:164–70.
5. Pinto J, et al. CPR-induced consciousness in an elderly patient: a case report. Eur J Case Rep Intern Med. 2020;7(4):001409.
6. Perkins GD, et al. European Resuscitation Council Guidelines 2021: Adult advanced life support. Resuscitation. 2021;161:115–51.
7. Migiel Ł, et al. CPR-induced consciousness in hypothermic cardiac arrest. Scand J Trauma Resusc Emerg Med. 2025;33:18.

Tác giả:

Nguyễn Công Hòa¹, Đỗ Hồng Công², Nguyễn Thị Hồng Điệp²
¹ Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Smart City, Hà Nội, Việt Nam.
² Khoa Hồi sức Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Smart City, Hà Nội, Việt Nam 

0