Liệu pháp kích thích dây thần kinh X điều trị động kinh

Hệ thống VNS gồm 3 phần chính:

1. Một máy phát (generator) kích thước khoảng 52mm x 52mm x 6,9mm
2. Một dây dẫn mảnh và linh hoạt (lead)
3. Một nam châm cầm tay, do bệnh nhân hoặc người chăm sóc giữ bên mình

VNS bằng máy SenTivaTM VNS Therapy® của hãng LivaNova

Cơ chế hoạt động

Dây thần kinh X truyền tín hiệu giữa não và các cơ quan khác trong cơ thể. Trong liệu pháp VNS, máy phát được nối với dây thần kinh X bằng dây dẫn. Máy phát được lập trình phát xung điện theo chu kỳ đều đặn, suốt ngày đêm. Chúng ta chưa biết chính xác cơ chế liệu pháp VNS hoạt động. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy liệu pháp VNS có thể giúp kiểm soát cơn động kinh bằng cách:

• Tăng lưu lượng máu đến các vùng quan trọng của não
• Tăng nồng độ một số chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong việc kiểm soát cơn động kinh
• Thay đổi các kiểu sóng điện não (EEG) trong lúc xảy ra cơn động kinh
• 8 trong số 10 người bị động kinh có thể có nhịp tim tăng lên trước khi cơn động kinh xảy ra.

Ở các mẫu VNS mới (AspireSR® và SenTiva™), sự gia tăng nhanh chóng của nhịp tim có thể được máy phát hiện. Khi phát hiện, máy sẽ tự động gửi thêm xung điện, giúp ngăn hoặc làm nhẹ cơn động kinh. Máy có thể phân biệt tăng nhịp tim do vận động bình thường với tăng nhịp trong cơn động kinh. Các mẫu này đặc biệt hữu ích cho những người không nhận biết được khi nào cơn động kinh xảy ra, khi không có người chứng kiến cơn động kinh, hoặc khi cơn động kinh xảy ra vào ban đêm.

Ngoài ra, bệnh nhân hoặc người nhà có thể quét nam châm cầm tay qua máy phát để gửi thêm xung khi:

• Cảm thấy có dấu hiệu báo trước (aura) cơn động kinh sắp xảy ra.
• Chuẩn bị lên cơn hoặc đang lên cơn động kinh

Hiệu quả của liệu pháp VNS

Liệu pháp này không chữa khỏi bệnh động kinh, nó chỉ giúp làm giảm số lượng và mức độ nghiêm trọng của các cơn động kinh. Ban đầu, những người sử dụng VNS có mức giảm trung bình số cơn động kinh là 28% trong 3 tháng đầu tiên. Một nghiên cứu tổng hợp 65 người đã sử dụng VNS trong 10 năm trở lên cho thấy hiệu quả kiểm soát cơn động kinh được cải thiện theo thời gian. Số cơn động kinh giảm 36% sau 6 tháng, 58% sau 4 năm và 75% sau 10 năm kể từ khi được cấy thiết bị VNS.

Một số lợi ích khác của VNS cũng được ghi nhận trong một nghiên cứu với 112 người lớn bị động kinh khu trú không đáp ứng với thuốc. Những người tham gia được chia thành hai nhóm: nhóm được điều trị với liệu pháp VNS kết hợp với liệu trình thuốc tốt nhất, và nhóm không sử dụng VNS nhưng vẫn được điều trị thuốc với liệu trình tốt nhất. Theo dõi trong khoảng 1 năm, kết quả cho thấy ở nhóm được VNS: thời gian hồi phục sau cơn động kinh có thể ngắn hơn ở một số người, 8 trong 10 người cho thấy chất lượng cuộc sống được cải thiện, khoảng 6 trong 10 người cho biết họ ít lo lắng hơn về các cơn động kinh và cảm thấy tỉnh táo hơn, một nửa số người cho biết các cơn động kinh của họ ít nghiêm trọng hơn.

Phẫu thuật đặt VNS

• Phẫu thuật do bác sĩ phẫu thuật thần kinh thực hiện dưới gây mê toàn thân.
• Thời gian mổ khoảng 2 giờ.
• Có 2 vết mổ nhỏ: một ở nếp tự nhiên bên trái cổ, một ở ngực trái dưới xương đòn. Máy phát đặt dưới da ở ngực, dây dẫn nối máy phát với dây thần kinh X bên trái ở cổ.
• Dây dẫn được cố định bằng neo giữ và vòng buộc để tránh căng kéo, nếu không sẽ dễ gây biến chứng hoặc hỏng dây.
• Sau mổ, máy phát thường để tắt khoảng 2 tuần, sau đó bác sĩ thần kinh sẽ mở và tăng dần mức kích thích để bệnh nhân thích nghi.

Lợi ích của VNS

• Giảm số cơn động kinh
• Giảm độ nặng hoặc thời gian cơn
• Cải thiện chất lượng cuộc sống
• Cải thiện sự tỉnh táo, tâm trạng và trí nhớ

Hiệu quả thường đến từ từ, có thể sau vài tháng đến 1–2 năm. Đa số bệnh nhân không hết hoàn toàn cơn động kinh, chỉ giảm được về tần suất cơn động kinh và giảm được mức độ nặng của cơn. Y văn ghi nhận 1 số trường hợp hết hẳn động kinh sau đặt VNS.

VNS và thuốc chống động kinh

VNS được dùng bổ sung, không thay thế thuốc. Hầu hết bệnh nhân vẫn cần duy trì thuốc sau khi được đặt điện cực. Một số có thể giảm liều theo thời gian.

Nguy cơ và biến chứng

• Nguy cơ nhỏ về gây mê, chảy máu, nhiễm trùng hoặc tổn thương cấu trúc cổ
• Tác dụng phụ thường gặp: khàn giọng, đau họng, khó thở, ho
• Ít gặp: hồi hộp, khó nuốt
• Các tác dụng phụ thường xuất hiện trong lúc máy kích thích và giảm dần theo thời gian
• Có nguy cơ hỏng thiết bị
• Pin của máy phát thường kéo dài khoảng 5 năm, tùy tần suất kích thích

Hồi phục sau phẫu thuật

• Có thể đau nhẹ vùng mổ trong vài tuần, bác sĩ sẽ kê thuốc giảm đau
• Có thể bầm nhẹ quanh vết mổ
• Thời gian hồi phục khoảng 2 tuần
• Tái khám với bác sĩ phẫu thuật thần kinh sau 1-2 tuần, sau đó sẽ được chuyển cho bác sĩ nội thần kinh để tiếp tục điều chỉnh cài đặt máy.

Tác giả: Patricia O. Shafer RN, and Patricia M. Dean

Nguồn: https://www.epilepsy.com/treatment/devices/vagus-nerve-stimulation-therapy#What-Is-VNS-Therapy%C2%AE?
https://monashhealth.org/wp-content/uploads/2020/07/Vagus-Nerve-Stimulation-VNS-therapy-for-epilepsy.pdf

Người biên soạn: ThS. BS. Trương Văn Trí, khoa Ngoại thần kinh, Bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec Central Park

0