Tác giả: Huỳnh Thoại Loan
Người thẩm định: Nguyễn Thị Hoàn
Người phê duyệt: Phùng Nam Lâm
Ngày phát hành: 17/06/2020

1. Định nghĩa:

• Dậy thì sớm là sự xuất hiện những biểu hiện về thể chất và hormon của tuổi dậy thì ở lứa tuổi sớm hơn bình thường (dưới 8 tuổi ở trẻ gái và dưới 9 tuổi ở trẻ trai). Phân loại:
  • Dậy thì sớm trung ương là do nồng độ GnRH tăng cao từ sự hoạt hóa trung tâm dậy thì gây ra tình trạng kích thích sớm toàn bộ trục hạ đồi-tuyến yên-tuyến sinh dục.
  • Dậy thì sớm ngoại biên: không do tăng nồng độ GnRH, các hormon steroids sinh dục tăng cao do bệnh lý tuyến sinh dục hay thượng thận, một số trường hợp đặc biệt có thể do bài tiết lạc chỗ các hormon hướng sinh dục, có thể do nguồn hormon ngoại sinh quá mức.
  • Dậy thì sớm không hoàn toàn: Chỉ có một đặc tính sinh dục phụ xuất hiện, bao gồm tuyến vú phát triển sớm đơn độc, lông mu hay lông nách phát triển sớm đơn độc, kinh nguyệt xuất hiện sớm đơn độc.
• Hậu quả: ban đầu có thể gây cao nhanh nhưng sẽ gây cốt hóa các đầu xương sớm làm ngừng phát triển chiều cao sớm, tuyến vú hoặc kinh nguyệt phát triển sớm có thể gây ra vấn đề về tâm lý cho trẻ, tâm lý lo lắng cho cha mẹ, tăng nguy cơ bị lạm dụng tình dục, mãn kinh sớm.

2. Nguyên nhân dậy thì sớm

2.1. Dậy thì sớm trung ương

• Đa số là vô căn: chiếm 80-90% ở trẻ gái, 25-60% ở trẻ trai.
• Những bất thường thần kinh trung ương: hiếm gặp, bao gồm:
  • Hamartomas vùng dưới đồi.
  • Khối u: u tế bào hình sao, u thần kinh đệm, u tế bào mầm tiết HCG.
  • Tổn thương thần kinh mắc phải do viêm nhiễm, phẫu thuật, chấn thương, xạ trị hoặc áp xe.
  • Bất thường bẩm sinh: não úng thủy, nang màng nhện, nang trên hố yên.
• Nguyên nhân do di truyền: đến 25% có tính gia đình (di truyền trội, nhiễm sắc thể thường).
• Phơi nhiễm steroid sinh dục quá mức: hội chứng McCune – Albright, tăng sinh tuyến thượng thận bẩm sinh.

2.2. Dậy thì sớm ngoại biên

• Hội chứng McCune-Albright
• Dậy thì sớm ở nam có yếu tố gia đình
• U buồng trứng, tinh hoàn
• Tăng sinh tuyến thượng thận bẩm sinh
• U vỏ thượng thận

3. Chẩn đoán:

• Dậy thì sớm trung ương
  • Xuất hiện những biểu hiện dậy thì ở những cơ quan sinh dục (vú to, kinh nguyệt, tăng kích thước tinh hoàn, dương vật, lông mu, mụn, thay đổi giọng nói) dưới 8 tuổi ở trẻ gái và dưới 9 tuổi ở trẻ trai.
  • Tăng chiều cao >6 cm/năm.
  • Tăng kích thước tinh hoàn hoặc tăng kích thước tuyến vú từ phân độ Tanner 2. (Xem thêm bảng đánh giá Tanner phần”Phụ lục”)
  • Có hoặc không triệu chứng thần kinh
  • Tuổi xương tăng > 1 năm so với tuổi thật.
  • Testosteron hoặc estradiol tăng so với tuổi.
  • LH tĩnh ≥ 0,6 IU/L.
  • Hoặc thử nghiệm kích thích GnRH dương tính: LH đỉnh ≥5IU/L.

4. Các xét nghiệm, thăm dò cần thiết

4.1. Xét nghiệm chẩn đoán thường qui:

• LH, FSH, testosterone (trẻ trai), oestradiol (trẻ gái).
• DHEAS, androstenendione, 17-hydroxyprogesteron.
• Chức năng tuyến giáp: T3, T4, TSH.
• Tuổi xương dựa vào X-quang xương bàn tay.
• Siêu âm vùng chậu, siêu âm tuyến thượng thận và tinh hoàn.
• (Đối với trẻ chưa có dậy thì, siêu âm buồng trứng có thể có vài nang nhỏ, đường kính < 4mm,siêu âm tử cung với thể tích tử cung ≤ 2ml- tương đương chiều cao ≤ 4cm).

4.2. Xét nghiệm tìm nguyên nhân:

• Nghi ngờ khối u hoặc những bất thường ở hệ thần kinh trung ương:
  • Prolactin, α fetoprotein, β hCG.
  • MRI não.
• Thử nghiệm động: Thử nghiệm kích thích GnRH (xem thêm “Quy trình kĩ thuật thử nghiệm kích thích GnRH”).
• Một số chẩn đoán hình ảnh chuyên biệt khi nghi ngờ có u tinh hoàn, u tiết hCG (chụp CLVT, MRI tinh hoàn, chụp CLVT hoặc MRI não, gan, trung thất).

5. Phác đồ điều trị dậy thì sớm

5.1. Dậy thì sớm trung ương

• Mục tiêu điều trị: làm giảm hoặc ngừng sự phát triển các đặc tính dậy thì và sự trưởng thành của xương để cải thiện chiều cao ở tuổi trường thành
• Nguyên tắc điều trị:
  • Điều trị nguyên nhân khi có nguyên nhân. Đặc biệt harmatome hạ đồi kích thước nhỏ < 3mm, không biến chứng có thể xem xét chỉ định dùng thuốc ức chế tiết GnRH.
  • Dùng thuốc ức chế tiết GnRH trong các trường hợp dậy thì sớm trung ương.
• Phác đồ điều trị cơ bản: Thuốc ức chế tiết GnRH trong các trường hợp dậy thì sớm trung ương. Nên điều trị cho trẻ < 6 tuổi để cải thiện chiều cao khi trưởng thành. Cần cá thể hóa điều trị đối với bệnh nhân từ 6 đến 8 tuổi. Tại thị trường Việt Nam có biệt dược Triptorelin với 2 loại: Diphrelin 3,75 mg 1 lọ và Dipherelin 11,25 mg 1 lọ.
  • Triptorelin 3,75 mg/lọ: cân nặng <20 kg tiêm bắp 1⁄2 lọ 1 lần; cân nặng 20-30kg tiêm bắp 2/3 lọ 1 lần; cân nặng >30 kg tiêm bắp 1 lọ 1 lần. Lặp lại sau 28 ngày.
  • Liều dùng: Triptorelin 11,25 mg/lọ, tiêm bắp 1 lọ mỗi 3 tháng đối với cân nặng >20kg.

5.2. Dậy thì sớm ngoại biên

Tùy vào từng nguyên nhân gậy dậy thì sớm ngoại biên mà có điều trị nguyên nhân và điều trị đặc hiệu. Điều trị có thể bằng phẫu thuật trong các trường hợp có khối u (tinh hoàn, u tiết hCG, buồng trứng) hoặc dùng thuốc (Thyroxin điều trị suy giáp, ức chế aromatase và antiestrogen trong Hội chứng McCune- Albright, ức chế aromatase và các thuốc khác trong bệnh testotoxicosis).

6. Theo dõi điều trị dậy thì sớm trung ương

• Trẻ được điều trị ngoại trú
• Đánh giá lại các thay đổi về đặc tính dậy thì mỗi 3-6 tháng:
  • Cân nặng, chiều cao, tốc độ tăng trưởng, BMI.
  • Mức độ phát triển tuyến vú, thể tích tinh hoàn, lông mu, chiều dài dương vật.
  • LH, FSH, estradiol hoặc testosteron.
• Đánh giá lại tuổi xương sau 6 tháng đầu điều trị, và sau đó là mỗi năm.
• Tác dụng phụ: có thể gặp phản ứng phản vệ, sốc phản vệ hoặc nổi hồng ban, sẩn ngứa. Một số trường hợp bị nhức đầu, buồn nôn, nôn, chán ăn, táo bón, mất ngủ.
• Chỉ định ngừng thuốc:
  • Tuổi thực 10-11 tuổi hoăc tuổi xương 12 tuổi.
  • Có tác dụng phụ.
• Sau khi ngừng thuốc:
  • Các đặc tính sinh dục sẽ phát triển trở lại trong vài tháng.
  • Trẻ gái: kinh nguyệt bắt đầu hoặc sẽ có trở lại sau 12 đến 18 tháng, vẫn có sự rụng trứng và mang thai như các trẻ khác.
  • Trẻ trai: vẫn có sự sản xuất tinh trùng bình thường.

Phụ lục

Tài liệu tham khảo/tài liệu liên quan

1. Mark A. Sperling, Puberty and its disorders in the female. In Pediatric Endocrinology, 4th, 2014, Elsevier.
2. Kaplowitz P, Bloch C, Section on Endocrinology, American Academy of Pediatrics. Evaluation and Referral of Children With Signs of Early Puberty. Pediatrics 2016; 137.
3. Marshall WA, Tanner JM. Variations in pattern of pubertal changes in girls, boys. Arch Dis Child 1969; 44:291.
4. Carel JC, Léger J. Clinical practice. Precocious puberty. N Engl J Med 2008; 358:2366.
5. Bangalore Krishna K, Fuqua JS, Rogol AD, et al. Use of Gonadotropin-Releasing Hormone Analogs in Children: Update by an International Consortium. Horm Res Paediatr 2019; 91:357.
6. Howard SR, Roux ND, Leger J, et all. Puberty and its disorders. In Brook’s Clinical Pediatric Endocrinology, 7th, 2020. Wiley.
7. J-P Bourguignon, A-S Parent, S.Radovick. Practical Algorithms in Pediatric Endocrinology, 3rd, revised edition, 2017.Karger.

Ghi chú:

• Đây là văn bản phát hành lần đầu

Bản quyền và thương hiệu: Thông tin và hình ảnh trên website thuộc quyền sở hữu của Vinmecdr. Việc sao chép, sử dụng phải được Vinmecdr chấp thuận trước bằng văn bản.
Miễn trừ trách nhiệm: Tất cả những tư liệu được cung cấp trên website này đều mang tính tham khảo. Do đó, nội dung và hình ảnh sẽ được thay đổi, cập nhật và cải tiến thường xuyên mà không phải thông báo trước. Vinmecdr không bảo đảm về độ chính xác cũng như sự hoàn thiện về thông tin. Chúng tôi không chịu trách nhiệm pháp lý cho những thiệt hại xuất hiện trực tiếp hay gián tiếp từ việc sử dụng hoặc hành động dựa theo những thông tin trên hoặc một số thông tin xuất hiện trên website này. Vinmecdr không chịu trách nhiệm pháp lý về những sai sót, lỗi chính tả… do nhập liệu cùng với những sự cố khách quan khác như: nhiễm virus, hành vi phá hoại, ác ý… xảy ra trên website này cũng như các website liên kết, nếu có.
Đường link liên kết Vinmecdr sẽ không chịu trách nhiệm hay có nghĩa vụ pháp lý dưới bất kỳ hình thức nào về nội dung của những website không thuộc Vinmecdr được liên kết với website www.vinmecdr.com, bao gồm các sản phẩm, dịch vụ và những mặt hàng khác được giới thiệu thông qua những website đó.

0