Giá trị của PCR đa mồi trong chẩn đoán nhiễm trùng đường hô hấp

Ngày xuất bản: 02/12/2025

Nhiễm trùng đường hô hấp là một trong những nhóm bệnh phổ biến và gây gánh nặng lớn cho hệ thống y tế, đặc biệt trong những thời điểm giao mùa, ẩm và lạnh. Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng chủ yếu ở trẻ em, người già, người suy giảm miễn dịch. Bệnh do nhiều căn nguyên khác nhau gây nên như virus (cúm A/B, RSV, adenovirus, SARS-CoV-2, rhinovirus…), vi khuẩn (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Mycoplasma pneumoniae, Chlamydia pneumoniae, Bordetella pertussis…), nấm. Việc chẩn đoán sớm và chính xác nguyên nhân gây bệnh có ý nghĩa quan trọng trong điều trị, lựa chọn kháng sinh hợp lý và kiểm soát dịch bệnh. Tuy nhiên, các phương pháp truyền thống như nuôi cấy, test nhanh, PCR đơn mồi thường mất nhiều thời gian, độ nhạy không cao, và không phát hiện được đồng nhiễm. Trong những năm gần đây, kỹ thuật PCR đa mồi (multiplex PCR) đã trở thành công cụ hiệu quả trong xét nghiệm vi sinh đường hô hấp do có thể phát hiện đồng thời nhiều căn nguyên gây bệnh trong một lần xét nghiệm, giúp rút ngắn thời gian trả kết quả, tăng hiệu quả và giảm chi phí điều trị.

Các bộ kit PCR đa mồi thương mại có thể phát hiện đồng thời các tác nhân và vi khuẩn với một mẫu bệnh phẩm duy nhất, với độ chính xác cao và rút ngắn thời gian trả kết quả từ vài ngày xuống vài giờ. Nhờ đó, bác sỹ định hướng được căn nguyên gây bệnh sớm hơn, giúp quyết định điều trị hợp lý (dùng kháng sinh hay thuốc kháng virus), giảm kê đơn kháng sinh không cần thiết khi lâm sàng phù hợp. Nhờ khả năng phát hiện đồng nhiễm nhiều tác nhân, điều mà các phương pháp cũ thường bỏ sót, kết quả từ xét nghiệm PCR đa mồi đặc biệt quan trọng trong các trường hợp bệnh nhân nặng hoặc có biểu hiện lâm sàng không điển hình.

Ngoài vai trò chẩn đoán, PCR đa mồi còn được ứng dụng trong giám sát dịch tễ học và phát hiện gen kháng thuốc. Trong bối cảnh hậu đại dịch COVID-19, các hệ thống PCR đa mồi tích hợp phát hiện cả SARS-CoV-2 cùng nhiều tác nhân khác đã giúp cách ly người bệnh kịp thời, hỗ trợ giám sát dịch tễ, nhất là khi các loại virus lưu hành cùng lúc.

Tuy nhiên, PCR đa mồi là kỹ thuật sinh học phân tử có chi phí cao, đặc biệt với bộ kit nhiều tác nhân, thời gian trả kết quả nhanh (1-2 giờ). Hơn nữa, kết quả dương tính không luôn đồng nghĩa là căn nguyên gây bệnh và xét nghiệm cũng chỉ phát hiện được các tác nhân được thiết kế gen đích có sẵn trong bộ kit. Do đó, để tối ưu hóa việc sử dụng xét nghiệm PCR đa mồi, cần lưu ý:

Không sử dụng xét nghiệm này để sàng lọc vi khuẩn/virus một cách thường quy hoặc theo dõi hiệu quả điều trị.
Chỉ định khi có định hướng về lâm sàng, bệnh nhân nặng, suy giảm miễn dịch hoặc khi kết quả sẽ thay đổi quyết định điều trị và ưu tiên trong mùa dịch chồng lấp.
Kết quả PCR đa mồi cần được bác sỹ đối chiếu với bệnh cảnh lâm sàng, dữ liệu dịch tễ học và các dữ liệu khác để đánh giá người bệnh, đồng thời phối hợp với kết quả các xét nghiệm khác như X- quang, nuôi cấy, miễn dịch.

Vinmec Times city hiện đang cung cấp một số dịch vụ PCR đa mồi để xác định các căn nguyên gây bệnh đường hô hấp với số lượng tác nhân phát hiện và thời gian trả kết quả khác nhau:

Tên dịch vụ	Mục đích	Thời gian trả kết quả
Vi sinh vật nhiễm khuẩn hô hấp Realtime PCR đa tác nhân – Panel 1	Phát hiện 7 virus gây nhiễm khuẩn hô hấp: Influenza A virus; Flu AH1 Flu AH1pdm09; Flu AH3; Influenza B virus; RSV A; RSV B	Chạy hàng ngày theo mẻ
Vi sinh vật nhiễm khuẩn hô hấp Realtime PCR đa tác nhân- Panel 2	Phát hiện 7 virus gây nhiễm khuẩn hô hấp: Human adenovirus (AdV); Human parainfluenza virus 4 (PIV4); Human metapneumovirus (MPV); Human parainfluenza virus 1 (PIV1); Human parainfluenza virus 3 (PIV3); Human parainfluenza virus 2 (PIV2); Human enterovirus (HEV)
Vi sinh vật nhiễm khuẩn hô hấp Realtime PCR đa tác nhân- Panel 4	Phát hiện 7 vi khuẩn gây nhiễm khuẩn hô hấp: Mycoplasma pneumoniae; Chlamydophila pneumoniae; Legionella pneumophila; Haemophilus influenzae; Streptococcus pneumoniae; Bordetella pertussis; Bordetella parapertussis
Vi sinh vật gây nhiễm khuẩn đường hô hấp Real-time PCR đa mồi nhanh (Qiastat)	Phát hiện 22 tác nhân gây viêm nhiễm đường hô hấp: * 19 loại virus: Adenovirus; Bocavirus; Coronavirus 229E; Coronavirus HKU1; Human Metapneumovirus A/B; Influenza A subtype H1N1/2009; Influenza A subtype H1; Influenza A subtype H3; Influenza B, Influenza A; Coronavirus NL63; Coronavirus OC43; Parainfluenza virus 1; Parainfluenza virus 2; Parainfluenza virus 3 Parainfluenza virus 4; Respiratory Syncytial virus A/B Rhinovirus/Enterovirus; Sars CoV 2 * 3 loại vi khuẩn khó nuôi cấy: Legionella pneumophila; Mycoplasma pneumoniae; Bordetella pertussis	4 giờ
Vi sinh vật nhiễm khuẩn đường hô hấp Real-time PCR đa mồi (Plus/FimlArray – 34 tác nhân)	Phát hiện 34 căn nguyên gây viêm nhiễm đường hô hấp và gene kháng thuốc: * 18 loại vi khuẩn: Acinetobacter baumannii complex; Enterobacter cloacae complex; Escherichia coli Haemophilus inflenzae; Klebsiella oxytoca; Klebsiella pneumoniae group; Moraxella catarrhalis; Proteus spp; Pseudomonas aeruginosa; Serratia marcescens; Staphylococcus aureus; Streptococcus agalactiae; Streptococcus pneumoniae; Streptococcus pyogenes; Chlamydia pneumoniae; Legionella pneumophila; Mycoplasma pneumoniae * 9 loại virus: Adenovirus; Coronavirus; Human Metapneumovirus; Human Rhinovirus/Enterovirus; Inflenza A; Inflenza B; MERS Coronavirus; Parainflenza Virus; RSV * Gen kháng thuốc: CTX- M; IMP; KPC; NDM; OXA-48-like; VIM; mecA/C và MREJ	6 giờ

Tài liệu tham khảo

CDC, Testing and Respiratory Viruses, 2025
Clark T.W., et al. “Rapid multiplex PCR for respiratory viruses reduces time to results and length of stay.” Journal of Infection. 2023
Hong Y.J., Jung B.K., Kim J.K. “Epidemiological Characterization of Respiratory Pathogens Using the Multiplex PCR FilmArray™ Respiratory Panel.” Diagnostics. 2024;14(7):734
Popova, G., et al. “Multiplex PCR in Diagnosing Respiratory Tract Infections in Hospitalized Children.” Prilozi, Vol. 45. 2024: 61-68
Zhang C., et al. “Evaluation of a multiplex PCR kit for detection of 17 respiratory pathogens in hospitalized patients.” Journal of Thoracic Disease. 2022;14(9):3386-3397.

Tác giả: BSCKII.ThS.BS Nguyễn Thị Thúy Hằng – Xét nghiệm Vi sinh – Khoa Xét nghiệm – Vinmec Times City