Bệnh loãng xương (osteoporosis): Một số điều cần biết

Loãng xương được biết đến từ thời Ai Cập cổ đại năm 990 – TCN [3], [4]. Tuy nhiên, định nghĩa về loãng xương được Tổ chức Y tế Thế giới chính thức đưa ra vào năm 1991, tại Thụy Sĩ, và tiếp tục hoàn thiện cập nhật vào năm 2001.

Loãng xương là một tình trạng rối loạn chuyển hóa của bộ xương làm giảm sức mạnh của xương dẫn đến làm tăng nguy cơ gãy xương. Sức mạnh của xương được phản ánh thông qua hai yếu tố: khối lượng xương và chất lượng xương [8]. Đo mật độ xương sẽ cho ta biết lượng chất khoáng trong 1 đơn vị diện tích hoặc thể tích của xương. Còn chất lượng xương được đánh giá bởi các thông số: cấu trúc của xương, tốc độ chuyển hóa của xương, độ khoáng hóa, mức độ tổn thương tích lũy, tính chất của các chất cơ bản của xương.

4. Các phương pháp điều trị loãng xương [1], [2], [4], [5].

• Tăng cường khối lượng xương trong giai đoạn phát triển xương
• Ngăn chặn sự mất xương
• Phục hồi vô cơ hóa xương và cấu trúc xương đã có loãng xương.

4.1. Các biện pháp không dùng thuốc

• Tập luyện thể lực, thể thao thường xuyên:
  • Tập chịu đựng sức nặng của cơ thể như đi bộ, chạy bộ, khiêu vũ…
  • Tập sức mạnh cho cơ: tập kháng lực, nhấc vật nặng phù hợp với khả năng của từng người nếu không có chống chỉ định.
• Đảm bảo chế độ ăn giàu canxi trong suốt cuộc đời. Nếu cần, có thể sử dụng cả thuốc để bổ xung canxi và vitamin D. Tránh sử dụng chất kích thích như cà phê, rượu, bia, không hút thuốc lá…

4.2. Các biện pháp dùng thuốc

Thuốc bổ xung bắt buộc:

• Đảm bảo đủ lượng canxi đưa vào cơ thể 1.000 – 1200mg/ ngày
• Đảm bảo đủ lượng vitamin D đưa vào cơ thể 800 – 1.000IU/ ngày.

Các thuốc chống hủy xương: Ức chế hoạt động của tế bào hủy xương

• Thuốc nhóm Biphosphonate: là nhóm thuốc lựa chọn đầu tiên để điều trị loãng xương ở người cao tuổi (> 60 tuổi), phụ nữ sau mãn kinh, sau dùng corticosteroid.
  • Alendronate: Fosamax plus (Alendronate 70mg + Cholecalciferol 2.800IU) hoặc Fosamax 5600 (Alendronate 70mg + Cholecalciferol 5.600IU).
    • Liều lượng: 1 viên/ tuần
    • Cách dùng: uống vào buổi sáng, khi đói. Bệnh nhân không nằm sau khi uống thuốc ít nhất 30 phút nhằm làm giảm biến chứng viêm loét thực quản.
  •  Zoledronic acid (Aclasta, 5mg/ 100ml)
    • Liều lượng: 1 chai 5mg/ năm, liều duy nhất
    • Cách dùng: Truyền tĩnh mạch chậm 1 chai 5mg/ 100ml trong thời gian trên 30 phút. Cần đảm bảo đủ lượng canxi và vitamin D cho bệnh nhân trước truyền thuốc.
    • Chống chỉ định: bệnh nhân có chức năng thận suy giảm (hệ số thanh thải Creatinin ≤ 30ml/ phút) hoặc những bệnh nhân có rối loạn nhịp tim.
• Calcitonine:
  • Chỉ định: bệnh nhân mới có gãy xương kèm đau xương nhiều do loãng xương. Cần kết hợp điều trị cùng nhóm biphosphonate.
  • Liều lượng: 50-100IU/ ngày, trong vòng 10-15 ngày/ đợt điều trị
  • Cách dùng: tiêm dưới da hoặc tiêm bắp sau ăn.
  • Thận trọng: một số trường hợp có tiền sử dị ứng cần thử test da trước khi tiêm, không sử dụng thuốc liên tục, kéo dài.
  • Chất điều hòa chọn lọc thụ thể estrogen (SERMs): Raloxifen (Evista)
  • Chỉ định: phụ nữ loãng xương sau mãn kinh
  • Liều lượng: viên 60mg/ ngày, thời gian dùng không quá 2 năm
• Các nhóm thuốc khác:
  • Nhóm thuốc tăng tạo xương và ức chế hủy xương: Strontium ranelate (Protelos): Liều dùng 2g/ ngày
  • Cách dùng: uống một lần duy nhất vào buổi tối, sau ăn 2h
  • Tuy nhiên, do những tác dụng phụ nghiêm trọng của thuốc trên hệ tim mạch nên hiện thuốc chưa được áp dụng điều trị rộng rãi trên lâm sàng
• Thuốc làm tăng quá trình đồng hóa: Deca-Durabulin và Durabolin

4.3. Điều trị các biến chứng

• Điều trị đau: theo bậc thang giảm đau của TCYTTG kết hợp với Calcitonine
• Gãy xương: đeo nẹp, bơm xi măng vào thân đốt sống hoặc thay đốt sống nhân tạo, kết xương hoặc thay khớp (nếu có chỉ định).

4.4. Điều trị lâu dài

• Theo dõi sát sự tuân thủ điều trị
• Đo lại mật độ xương sau mỗi 1-2 năm để đánh giá kết quả điều trị
• Bệnh nhân phải được điều trị lâu dài, thường 3 -5 năm. Sau đó đánh giá lại tổng thể tình trạng bệnh để quyết định phương hướng điều trị tiếp theo.

• “Phác đồ chẩn đoán và điều trị các bệnh cơ xương khớp thường gặp năm 2013” – Hội Thấp khớp học Việt Nam.
• Lê Thu Hà (2007). “Loãng xương”, Bài giảng tập huấn toàn quân năm 2007 – Chuyên ngành Thận – Khớp, tr 16-27
• Nguyễn Thị Ngọc Lan (2010), “Loãng xương nguyên phát”. Bệnh học cơ xương khớp Nội Khoa, NXB Giáo dục Việt Nam, tr 274-285.
• Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Nguyên (2007). Loãng xương- Nguyên nhân, chẩn đoán, điều trị, phòng ngừa, NXB Y Học.
• Gray K (2000), “Bone – Forming Agent: New Therapies for Osteoporosis”, Lectures in markers of bone turnover, Medscape Portals, Inc.
• Nguyen HTT et al (2008), Peak bone mineral density in Vietnamese women. Osteoporos Int 2008; inpress.
• NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis, JAMA 285: 785-95; 2001.